Laten we beginnen met de notie dat het verkopen van een nier of andere organen hartstikke illegaal is. Zelfs zó illegaal, dat je er een gevangenisstraf door kunt oplopen. Maar goed, gezien je toch op een of andere manier in dit onderwerp geïnteresseerd bent, is het tijd om er wat dieper op in te gaan. Niet dat we vertellen hoe je deze procedure kan aanpakken (dat weten we niet), maar wel wat voor relevante informatie goed is om rekening mee te houden.
Wettelijke bepaling
In Nederland is alles omtrent orgaandonatie en transplantatie vastgelegd in een wet. In de volksmond staat deze wet bekend als de donorwet, maar officieel gezien heet de wet De Wet op de orgaandonatie. Deze is oorspronkelijk ingesteld in 1998, maar is door de jaren heen nog weleens verandert. Eén van de, wat ons betreft, belangrijkste veranderingen, gebeurde toen in 2020. Deze verandering is:
Op de dag van de verandering, 1 juli, werden alle Nederlanders van 18 jaar en ouder verzocht om hun keuze omtrent orgaandonatie door te geven. Hadden ze dat nog niet gedaan, dan zouden ze daar een herinnering van ontvangen. Is er 6 weken ná die herinnering nog steeds niets ingevuld? Van al die mensen wordt de status automatisch op ‘geen bezwaar tegen orgaandonatie‘ gezet. Mocht je op een (onverwachts) punt overlijden, dan weet je dus wat er mogelijk staat te gebeuren. Overigens kunnen die organen alleen worden gedoneerd als je op de intensive care ligt. Dit om zo snel te kunnen handelen.
Gevangenisstraf of geldboete
Maar goed, waar we het net over hadden was dus die gevangenisstraf. Een gevangenisstraf die in artikel 32 van de wet staat beschreven. In principe gebeurt er het volgende, wanneer je in strijdt bent met hetgeen bepaald is in artikel 8 en 21 van diezelfde wet. Lees:
- er wordt een gevangenisstraf van maximaal een jaar opgelegd
- je ontvangt een geldboete van de vierde categorie
In zin kom het erop neer dat je een misdrijf pleegt en dus strafbaar bent. Het hangt er overigens vanaf hoe hoog de straf is en bij welke artikelen je de mist in gaat. Zo is de gevangenisstraf bij een overtreding van artikelen 22 en 24 ten hoogste 6 maanden en de geldboete van de vijfde categorie. Toch wel een aanzienlijk verschil, als je er zo over spreekt.
Anyway, de volledige wet omtrent orgaandonatie vindt je natuurlijk op de website Rijksoverheid of op de Zorgwijzer.
Morele dilemma’s
En dan nu, waar het misschien écht omgaat: de morele dilemma’s die bij orgaandonatie om de hoek komen kijken. Want, enerzijds kan het levens redden en de gezondheid van ontvangers verbeteren. Anderzijds kunnen er ethische zorgen ontstaan. Bijvoorbeeld, is het ethisch verantwoord om organen van overleden donoren te gebruiken zonder expliciete toestemming? Dit kan botsen met het respect voor de autonomie van het individu. Ook kan er een dilemma ontstaan bij de keuze van ontvangers. Wie krijgt voorrang bij schaarse organen? Dit kan leiden tot rechtvaardigheidskwesties en de vraag of levensjaren of sociale waarde moeten wegen. Is het een kwestie van ‘wie het eerst komt, wie het eerst maalt’ of zou er per orgaan moeten worden bepaald wie de ‘beste kandidaat’ is op alle niet-medische vlakken. Verdient bijvoorbeeld een crimineel wel dat orgaan als de keuze tussen hem en een veel jonger, niet-crimineel persoon gaat.
Over het geheel genomen vereist orgaandonatie een balans tussen het redden van levens en respect voor ethische en sociale waarden.
Te weinig donoren
De reden voor de aanpassing van de wet is onder andere dat er te weinig orgaandonoren zijn. De wachtlijsten zijn eindeloos en soms zijn ze zo lang, dat het levens kost. We bedoelen, zoiets als een nier is makkelijker gedoneerd, omdat levende mensen afstand van een van de twee kunnen doen. De kans dat je bijvoorbeeld met een familielid matcht voor de donatie, is aanzienlijk groter dan dat je moet wachten op iemands lever die toevallig met jou matcht én een orgaandonor is.
Is de verkoop van organen moreel aanvaardbaar?
Maar goed, omdat er te weinig organen beschikbaar zijn, moeten we dan niet alsnog de verkoop van organen moreel aanvaardbaar maken?
Nou, nee, in principe niet. De ethische aspecten van orgaanverkoop zijn veel te complex en vaak betwist. Je praat over de commercialisering van het menselijk lichaam. De persoon in kwestie moet in veel gevallen eerst overlijden om organen te doneren, dan begrijp je toch ook wel dat er daardoor hele verkeerde situaties kunnen ontstaan? We zullen daar verder niet op ingaan, maar je begrijpt ongetwijfeld waar we het over hebben.
Tja, en dan heb je nog die nier. Want, zoals we al zeiden, van je nier heb je er twee. Je kan er in levende lijve afstand van doen en zelf met één nier verder leven. In principe zou je dat dus kunnen zien als een kans voor de ‘orgaanmarkt’. Maar goed, ook daarbij spelen te veel ethische dilemma’s en daarom denken we dat het alsnog geen goed idee is om daaraan te beginnen. Bovendien, waarom zou je geld willen voor het redden van iemands leven. Diegene is je toch al eeuwig dankbaar, is dat niet gewoon voldoende?
Conclusie
Het verkopen van organen, inclusief nieren, is een ingewikkeld en controversieel onderwerp. De wetgeving, ethische overwegingen en het proces van orgaantransplantatie spelen allemaal een rol in deze discussie. Na het lezen van dit artikel, ben je hopelijk beter geïnformeerd over dit onderwerp en kun je een weloverwogen standpunt innemen.